ATATÜRK döneminde dört şeker fabrikası kurulmuştu:1926 yılında, gün farkı ile art arda açılan Alpullu ve Uşak fabrikaları ile 1933 yılı sonunda üretime geçen Eskişehir ve bir yıl sonra Turhal şeker fabrikası.
ATATÜRK, 17 Kasım 1937 günü Pertek’te şeker ile ilgili ortaya şöyle bir hedef koymuştu:“Şeker fabrikalarının sayısı yirmiye çıkmaz ve şekeri ekmek kadar kolay alınır hale getirmezsek, gürbüz çocuklara hasret kalacağız”
Hedef, dört şeker fabrikasına, on altı yeni fabrika ekleyerek, yirmi fabrikaya ulaşmaktı.
Başbakan Celal Bayar’ın 17 Eylül 1938 günü ATATÜRK’e arz ettiği 1938 Kalkınma Planında (4 Senelik 3 Numaralı Plan) ikisi Doğu illerinde olmak üzere dört senede dört yeni şeker fabrikası vardı. Dört yılda dört yeni şeker fabrikası.
2. Dünya Savaşı’nın araya girmesi ve başka nedenlerle 1950 yılına kadar yeni bir şeker fabrikası kurulamamış ve dört fabrikanın üretimi talebi karşılayamadığı için Başbakan Hasan Saka, 18 Eylül 1948 tarihinde, tüketimi kısmak amacı ile şeker fiyatlarına “Ölçülü bir zam” yapılacağını açıklamıştı. Ölçülü zam % 60 idi !
14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan genel seçimlerde iktidar değişti ve Demokrat Parti 416 milletvekili ile tek başına iktidar oldu. CHP’nin milletvekili sayısı 61 idi.
22 Mayıs 1950 tarihinde Başbakan olan Menderes, 1946 – 1950 döneminde, vatandaşlara (nüfusun yüzce sekseni köylerde yaşıyordu) elinde tuttuğu kesme şekeri göstererek, “Bu şekerdir. İktidara gelince ben size Türk Şekerini sunacağım” sözü vermişti.
ATATÜRK’ün Pertek’te koyduğu hedefe Menderes’in vatandaşlara verdiği söz de eklenince 1951 yılından itibaren Şeker Şirketi (Türkiye Şeker Fabrikaları A. Ş.) fazla mesai yapmak zorunda kalmış ve şu fabrikalar peş peşe açılarak üretime geçmişlerdi.
Adapazarı 1953,
Konya, Amasya ve Kütahya 1954,
Susurluk, Burdur, Kayseri 1955,
Erzurum, Erzincan, Elazığ ve Malatya 1956.
1954 seçimlerinde T. C. siyasi tarihinin rekor oyunu (% 58.4) alarak yeniden Başbakan olan Menderes’in fotoğrafını AKİS Dergisinin kapağına alan rahmetli Metin Toker,Menderes’i okuyucularına şöyle tanıtmıştı: “Cumhuriyetimizin en muktedir Başvekili: ADNAN MENDERES” ‘En muktedir’ derken hem Menderes’in seçimde aldığı % 58.4 oyu hem de 12 aylık bir süre içinde açılan ilk dört şeker fabrikasını dikkate almıştı AKİS başyazarı.
Menderes, 27 Mayıs Darbesinden önce iki yeni şeker fabrikasının temelini daha atmıştı:
1957’de Kastamonu-Taşköprü ve 1958’de Ankara fabrikaları.
Kastamonu fabrikasının temel atma töreninde şöyle konuşmuştu, Menderes:“İktisadi İstiklal Mücadelesinin Meydan Muharebesi kazanılmıştır.”
ATATÜRK’ün on altı yeni fabrika hedefine on üç fabrika ile % 81 oranında yaklaşan Menderes, Adapazarı fabrikasının açıldığı 1953 yılı ile Malatya fabrikasının açıldığı 1956 yılı arasında sadece üç yılda on bir şeker fabrikasını kurup üretime geçirerek bir rekor kırmıştı.
Altmış yıl sonra bugün ATATÜRK’ten ve Menderes’ten kalan şeker fabrikalarını tartışırken iktisadi istiklal mücadelemizin meydan muharebelerini unutmuş gibiyiz.
Yarın: ATATÜRK’ten Menderes’e Tayyare Fabrikası
***
ATATÜRK’TEN MENDERES’E KAYSERİ TAYYARE FABRİKASI
Alpullu ve Uşak Şeker Fabrikaları ile Kayseri Tayyare Fabrikası.
Aşağıdaki satırlar, 18 Mart 2018 günü gelen bir eposta iletisinin ilk satırları:
“Atatürk’ün büyük hayallerinden biri havacılıktı.
“6 Ekim 1926 yılında ilk uçak fabrikası Atatürk tarafından Kayseri’de kuruldu.
“1950’li yıllarda Türkiye ABD ile çok yakınlaşmıştı.
“ABD Hükümetini Marshall yardımı adı altında uyguladığı yardım çerçevesinde hazır uçak ve motor verince Türk yetkililer uçaklarının üretimi durdurmuştur.
“Dönem Adnan Menderes dönemidir…”
Bunlar da gerçekler:
Kayseri Tayyare Fabrikası Türkiye ile Alman Junkers A. G. Şirketi arasında ortak kurulan Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi’nin kuruluşu idi. Şirket 1929 yılında mahkeme kararı ile iflas etti. Fabrikada üretim 1928 yılı Mayıs ayında adı geçen şirketin Alman müdürü Sachsenberg tarafından durdurulmuştu.
Fabrika 1931 yılında yeniden üretime başladı. Bu defa Amerikan Curtiss şirketi ile bir antlaşma imzalanmıştı. Bu antlaşma da 1934 yılında sona erdi.
1936 yılında fabrikada bu kez de Alman Gotha eğitim uçakları ile Polonya’nın PZL av uçaklarının montajına başlandı. 2. Dünya Savaşı başlayınca bu faaliyet de durdu.
Kayseri Tayyare Fabrikasında en son 1941 yılında İngiliz eğitim uçağı Miles Magisterlerin üretimine başlandı. Ancak 1942 yılında Türk Hava Kurumu’nun (THK) talebi üzerine bu eğitim uçaklarının üretimi, Kurum’un; vatandaşların Bağış Paraları ile Etimesut’ta kurmakta olduğu uçak fabrikasına kaydırıldı ve Kayseri’de uçak üretimi 1942 yılında sona erdi.
Bu tarihte (1942) Adnan Menderes CHP milletvekili idi. ABD Marshall Planı uygulaması 1947-1948 yıllarında başladı. Türkiye Savaş’a girmediği için plan kapsamına alınmamıştı ancak acil yatırımları için dövize ihtiyacı vardı. Israrlı bir şekilde Plan kapsamına alınması için ricacı oldu ve 4 Temmuz 1948 tarihinde ABD ile imzalanan Ekonomik İş Birliği Antlaşması ile Plan kapsamına (adeta zorla) girdi. İlk kredi dilimi 10 milyon dolar idi.
Türkiye, Marshall Planı kapsamında proje bazında para (hibe veya kredi) aldı. Uçak muçak almadı.
THK’nun Bağış Paraları ile kurduğu ve yönetimini Türkiye’ye iltica eden Polonyalı Havacılara teslim ettiği Uçak ve Uçak Motorları Fabrikasının 1948 yılında Başbakanlık Umumi Murakabe Heyeti Raporları (2 Rapor toplam 90 sayfa) ile “tamamen mefluç ve muattal” olduğu tespit edildi ve Raporların önerileri doğrultusunda MKEK’na devredildi.
1948 yılında bu raporlar düzenlendiğinde Adnan Menderes muhalefet partisi milletvekili idi.
Kaynaklar: 2017 yılında yayımlanan “ATATÜRK’ün Tayyarelerinin Tarihçesi” başlıklı kitabım (2 cilt 704 sayfa, Türkiye’de ilk kez adı geçen raporları da içeriyor), ve 2015 yılında yayımlanan “II. Dünya Savaşı’nda Ankara’da Polonyalı Havacılar” (Dr. Osman Baş ile ortak yayın) başlıklı kitabım.
SONSÖZLER: ATATÜRK Alpullu Şeker Fabrikasını 1930 yılında ziyaret etti. Ve gördüklerinden çok memnun kaldığını yazdı. Kayseri Tayyare Fabrikasına 1934 yılımda gitti. Yirmi dakika kaldı. Memnun kaldığını belirten tek bir satır yazmadı, fotoğraf çektirmedi.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder